Dr Richard Teo Testimony (in Mizo)

| A hnuaia thu hi Dr Richard Teo Keng Siang, kum 40 mi Cosmetic Surgeon, Millionaire ni bawkin Chuap Cancer Stage 4 a kai tih a hriat hnua a nuna a thil tawn midang te a share na a ni a,  Jan 19, 2012-a D1 Class-a a sawi a ni. Amah hi October 18 2012 khan cancer natna avang hian a boral.|

Chibai u le. Ka aw hi a chhang fiahlo hle a, min hrethiam dawn nia.  A hmasain keimah hi inhmelhriattir hmasak a that ka ring a, ka hming chu Richard-a ni a, Medical Doctor ka ni. Keima nun chungchang engemaw sawi a that ka ring a, he hmuna thusawi tura min sawm avangin ka lawm hle a ni. Ka thusawi turah hian Dental Surgeon ni tura inzirna kawngah hian  thil pawimawh tak inngaihtuah  chhuah phah theih ngei ka beisei a ni.

Naupan lai atangin tunlai society ina a hrinchhuah te zing ami ka ni ve a. Tunlaia mihlawhtlingte zinga chhiar tel ka ni. Ka tet lai atangin chhungkaw rethei tak atanga lo seilian ka ni a. Chutih hunlai chuan media leh midang reng reng te chuan hlimna hi hlawhtlinnaah a awm thu an sawi fo thin a. Hlawhtlinna chu hausaknaah a awm a ni. He thil hrereng chung hian ka nun chu ka hmang chho ta zel a.

Ka zirnaa a sang ber ka nih piah lamah kawng engkimah hlawhtling turin ka bei a, infiamnaah a ni emaw, zirnaah emaw, hruaitu nih naah a ni emaw ka tum apiangah ka hlawhtling a, mahse chung zawng zawng tawpna chu pawisa vek a lo ni a. Medical School-ah kalin ka graduate a, doctor ka ni ta a. Mahse zirna lama ka hlawhtlinna chuan hausakna min pe lova. Damdawi thiahhhhhmna lamah chuan mit lam specialist hi mite hlut a ni fova, chumi avang chuan Ophthalmology chu ka luh chilh leh ta a. Mahse chutih lai chuan ka thian dangte chu eizawnnaah kalin pawisa tam tak an hlawhchhuak tawh tih ka hriat chuan min ti zauthau a, ka dawh theihna chuan a tlin ta lova. Mit lampang zir zawh chu hun a duhrei dawna ka hriat avang leh mahni a eizawnna tana sum hailuh dan a awm tho ni a ka hriat avangin ka zirlai chu ka bansan ta a. In hriat angin tunhnai atang khan taksa mawina lampang damdawi (aesthetic medicine) a lar hle a, hemi atang hian sum tam tham tak lahluh a ni thin a. Chumi hria chuan kei pawh chuan clinic te hawngin inzaina hmun te ka ruahman a.

Mipui te hian eizawnna nei satliah leh doctor pangngai hi an lo ngaisang lo tawp mai a, an ngaihsan chu mi hausa leh hmingthang te an ni. Chutiang mi chu nih tumin taksa enkawlna lamah chuan theihtawp ka chhuah a. A hmasa in inentirna satliaha ka thawh laia $ 20 pawh ui tak chunga pe thin te ngei khan an taksa mawina turah chuan $ 10,000 pawh an pe phal a, an hnute tihlen sak nan $ 15,000 te pawh ui lovin an pe mai a, chutiang zelin ui an nei lo. Chuvang chuan doctor pangngai niha damlo te enkawl ai chuan taksa mawina lampang a sum hailuh chu ka thlang ta zawk a. Ka sumdawnna chu a tluang hle a, tha tak a ni. Ka clinic chu a lun em avangin kar 1 te kar 2 te kar 3 hian te innghah te a ngai thin a, thla 3 thleng innghah a tul chang te pawh a awm. Mamawhna a sang zel a, doctor thiam dang te pawh ka hnuaia thawk turin ka rawih belh zel bawk a, ka tifuh hle mai. Kumkhat sumdawnna ka beih hnu chuan millionaire te zinga chhiar tel ka ni ta reng mai! Ka sumdawnna kum khat chauh a la ni. Mahse duhtawk erawh a lo awm lo, ka mamawh a tamggggg zel a, Indonesia ramah te pawh Indonesian mi hausa te mamawh phuhrukna turin dawr ka hawn belh a, mithiam ka rawih be ilh zel bawk a.

Ka pawisa chuangliam chuan enge ka tih tak ang le? Kartawp hun engtin nge ka hmanral ang? Ka pawisa chuangliama ka lei ka car ka la chhuak a, intawhkhawmna kan nei a, Malaysia a Sepang hmunah kalin intlansiak kan nei ang. Chu chu ka nun hmandan ani. Ka pawisa la bang dangin enge ka tih leh ang? Ferrari car ka lei a, chutih lai chuan 458 a la chhuak lo a, 430 ka lei a, ka thianpain a sen a lei a, kei chuan silver rawng ka la thung a.

Car thar ka neih hnuah engnge ka tih leh ang? Ram lei a keimahni chenna tur in nuam tak din chu ka hna hmasa leh a ni. Chutih lai chuan ka nuna hun pawimawh tak ka tawng mek a ni. Ka duh leh mamawh apiang ka nei a, engkim ka nei a, chutih lai chuan ka nunin a vawrtawp a thleng a, engkim ka thuhnuaia nei leh dah vek angah ka inngai a.

Chutih lai chuan ka thianpa Danny chuan siamthar lehna a chang a. Ka thian thenkhat ten en an inkhawm thin a. “Richard, min lo zawm ve rawh, Biakinah lo kal ve rawh” tiin min sawm thin a. Kum 20 lai Kristian ka lo ni tawh a, kum 20 liamtaah baptisma ka chang tawh a. Chutih lai chuan Kristian nih chu incheina chikhat ang a ni a. Ka thian te zawng zawng chu Kristian an ni a, chuvang chuan kei pawh chuan Kristian nih ve satliah chu ka duh a, baptisma ka chang ta a. A nihna takah chuan BIBLE ka nei ngai lova, enge anih ka hre hek lo. Hun engemawti chhung chu Biakinah ka kal ve thin a, mahse ka ning thuai a, chu ai chuan thalai ho inhawrkhawmna hmun danga kal ka duh ta zawk a. Hmeichhia, zirna, infiamna…etc engkim chutah chuan a awm a. Tunah chuan heng ka duh leh mamawh zawng zawng hi Pathian tellovin ka nei thei ta a, tunge Pathian mamawh ang? Keimah ngeiin engkim ka mamawh ka nei thei a ni.

Mahse ka tisual a ni. Nikum(2011) March thlaah khan ka hnungzangah hian na ka nei a, engah vak ka ngailo a. Ka classmate hlui thin chu MRI ka tihtir a. Tlai lamah chuan ka hnungzang zahve hmawkah bone marrow replacement an hmuh thu min hrilh a. “A va pawi ve, enge nita ngai?” ka ti a. Enge a nih chu ka hria a, mahse ka pawm theilo a ni. A tukah chuan kan exam tha leh a, chutah chuan chuap cancer hlauhawm tak mai chu ka vei tih hmuhchhuah a nita a, stage 4 a kai tawh nghe nghe. Chu ka cancer chu ka thluak, thling, thin leh kal velah te a lo tai darh hman tawh a. Chutih lai chu in hriat angin engkim ka thuhnuaiah ka dah a, ka nuna a nawm hunlai ber a ni ka tih thin hunlai kha a ni a. Mahse a dawtah chuan ka chan ve thung ta a ni.

Ka pawm theilo. Ka nu leh pa lamah chungkhat hnai mi 100 vel lai ka nei a, chung zinga pakhatmah chuan cancer an vei lo. Keimah lamah lah mi hrisel tha ka ni a, he natna hi ka vei thei lo! Ka chhung thenkhatte chu mei zu nasa tak an ni a. Engatinge keiin chuap cancer ka vei?

Doctor te chuan ka natna chu a nasat tawh em avangin chemotheraphy lak chung pawhin thla thum/li bak ka daih tawhloh tur thu min hrilh a. Ka nun zawng zawng chu a chhe ta vek a, rilru hahna nasa tak ka neih phah a. Thil mak tak mai chu engkim – hlawhtlinna, lawmna, car, in leh lo engkim ka nei a, heng hian hlimna min thlen theih ka ring a. Mahse rilru beidawnga ka awm tak tak chuan heng ka thil neih zawng zanwg hian hlimna min thlen lova. Ka Ferrari car chu ka mutpui thei lova, he ka hun hnuhnung thla 10 chhung hian heng ka thil neih te hian hlimna min pe lo. Hlimna min thlen tur emaw ka ti a, mahse hlimna tak tak an lo ni lo. Thla 10 kalta chhunga hlimna min thlentute chu ka hmangaih te leh ka thian te, min duhsaktute, ka bula tap a nui te, ka natna tawrh min hriatpuitute hi an ni. Heng hian hlimna, hlimna tak tak min pe a. Ka thil neih ho zawng zawng hi chuan hlimna min pe lo.

A nihna takah chuan ka cancer vei chu stage 1 emaw stage 2 emaw ni se chu mithiam tak ka zai tir ang a, a na lai chu paihin a venna chemotheraphy kan la ang a, tihdam theih beiseina lian tak a awm ang. Chutah chuan tunge Pathian mamawh ang? Mahse kei chu stage 4 ka ni tawh a. Mihring ten min tanpui theilo, Pathian chauh lo chuan.

Doctor zir chhuak ka ni a, midangte khawngaiha hnem thei turin, mahse ka ti theilo. Medical School atangin ka graduate a, oncology department-ah ka awm a. Nitin mai hian cancer vanga thi hi an awm reng a. An na tuar ka hmu a, an tawrh nasat zia ka hmu a. An na chhawk na tur atana damdawi an pek thin ka hmu a, harsat tak chunga an thaw tawp mek chu ka hmuhpui thin. Mahse chung chu hna a ni a, nitin clinic-ah ka kal a, ward ka fang nitin a, damlo te damdawi ka pe a, mahse damlo te chu keimahah chuan a tak tak an ni lo. Ka hna a ni a, ka thawk mai a ni. Ward atangin ka chhuak a, ka in lam hmanhmawh takin ka pan thin. Ka hna ka thawk a ni.

Damlo tena an natna tawrh te an harsatna te chu ka tan chuan tak tak a ni lo. Damdawi lam thiamna atanga an rilru puthmang tur leh an natna tawrh dan tur zawng zawng ka hriatpui vek a. Mahse a tak takah chuan engtiang takin nge an tawrh tih chu damlo ka nih ve hma chuan ka hriatpui ngailo. Mahse tunah chuan a hun a thleng ve ta a, an tawrhdan chu ka hriatpui ve ta. Min zawt ta ula ka nun hi bul tan tha leh dawn ila chu doctor danglam tak ka ni tawh ngei ang. Ka ni ngei ang tih ka hrilh a che u. A chhan chu damlo tena an tawrhdan engkim hi ka hriatpui tawh vang a ni. A chang chuan in tan chuan hriat a har ngawt ang.

Tunah hian Dental Surgeon ni turin bul intan a ni a, kawng hnih lekin in tan chona ka’n siam teh ang:

In zinga engemawzat hi chuan private in sumdawnna in la tan ngei ngei dawn a. Hausakna nasa tak in la nei ang, ka tiam a che u. In rilru senna khan dollar sang tam tak a hailuhtir ang che u. A nihna takah chuan hlawhtlinnaah hian sual a awm lo, sum ngah leh hausakna te hi sual a ni hauh lo. A harsatna lai ber zawk chu keimah telin mitam tak ten kan zo lo thin hi a ni.

Enge ka sawi ang? Ka neih ka khawlkhawm lai chuan ka neih tam poh leh ka mamawh tam a, ka mamawh a tam poh leh ka rilru kaptu a tam a. A hmaa ka sawi tawh ang khan ka tih theih awmchhun chu a tam thei ang ber khawl leh, khawvel a duhthusam zawng zawng neih a ni. Damlo te hi kan sum hmuhna an ni a, damlo te atangin hlawkna sum hailuh ngei ngei ka tum thin.

A chang chuan tu rawng nge kan bawlsak tih hi kan theihnghilh fo thin. Midang rawngbawlsak lovin keimahni rawng kan inbawlsak ani tih hi kan theihnghilh fo thin. Chu chu ka chunga lo thleng a ni. Damdawi lam thilah chuan a bikin private sumdawnna titu te hian damlo te hi an mamawh lem loh enkawlna kan pe fo thin. He thilah hian tunge ka thian ni a, tunge ka hmakhua ngai tak tak tunge keimah atanga sum hmuh tuma beiseina min leitirtu tih hi ka hre thin. He kawngah hian kan nunphung pangngai kan hloh phah fo thin. A chhan chu pawisa siam kan duh vang a ni.

Thil pawi tak mai ka hrilh duh che u chu, hun kalta chhung khan sumdawnna lama kan khingpuite kan sawisel fova. Kan ngaihsak lova, anmahni tih chhiata chumi azara keimahni tana remchang siamsak kan tum fo thin. Hei hi damdawi lam leh dental lama khawi hmun pawha thilthleng a ni. Ka chona che u chu hengah hian in nunphung pangng pelin thil ti suh u. Ka zirchhuak tawh a, nangni chuan in tih veloh ngei ka beisei.

A pahnihnaah chuan mi tam tak hian kan damlo te hi kan ti hnual fo thin. Sawrkar damdawiin a ni emaw private damdawiin ani emaw, ka hrilh duh che u chu damdawi ina ka awm lai chuan damlo file intiangkhawm ur mai hi ka ngai theilo thuai thin. Ka room pawn lama damlo innghah tir thup hi tihbo vat ka duh thin, a chhanchu tam tak an awm thin si a. A chhan chu ka hna a ni a, ka nitin hna a ni. Damlo ten engtin nge an ngaih ang tih erawh ka hrelo. Hlauhna leh manganna engtianga nasa nge an tawrh ang tih ka hriatpui miah lo. Heng thil zawng zawng hi keimaha a lo thlen ve hma chu ka lo hriatpui ngai lova, hei hi tunlai kan kalphunga kan tihsual lian tak a ni.

Damlo te tana damna thlentu ni turin kan inzir a, mahse engtiang ang rilru nge an put chiah tih erawh kan hriatpui tak tak lo. Anmahni hnena intulut tak tak tur ka tilo a che u, mahse an natna leh harsatna chhungril tak tak hi hriatsak kan tum ngai em? Mi tam tak chuan kan tum lovang, hei hi a dik tih chiang takin ka hrilh ang che u.  Hei hi thlahthlam ngai suh ang che u, ka chona che u chu in damlo te hnenah inphahhniam reng thei turin ka ngen duh che u a ni.

Khawharna, natna leh hlauhna te hi in tan chuan thil tak tak a ni kher lovang, an tan erawh chuan thil tak tak a ni. Tunah hian chemotheraphy tum 5 na ka la mek a, thil rapthlak tak ni tih ka hrilh duh che u. Chemotheraphy hi i hmelma hlun ber pawhin a vei atana i duhloh a ni, a chhan chu tawrhna nasa tak a ni,engtikah nge chaw pangngai i ei leh ang tih pawh i ngaihtuah thei lovang. Chuti chung chuan chakna thahrui tlemte ka la neih atang hian cancer natna vei dangte hnenah hian thlen thuai thuai ka duh a ni, a chhan chu natna leh tawrhna enge ani tih ka hriatchian tawh vang a ni. Mahse a ni telin khua a tlai zel a ni.

Nangni chuan hmathlir tha tak in la nei thei a, chuvang chuan in damlo te piahlam thil ngaihtuah turin ka cho duh che u a ni. Rilru hah leh natna tuar midang tam tak an awm tih hrethiam turin ka duh a che u., Mi rethei chauh hi emaw harsatna leh natna tawk thin tisuh ang che u. A dik lo. Heng mirethei te hi chuan thil tam tak an nei lova, awlsam takin an lungawi leh mai thei, nang leh kei ai hian an hlim zawk em em a ni. Mahse midang, rilru leh taksa a hliam tuar mek, sum leh paia hliam tuar mek tam tak awn awm, an awm tak tak a ni. An awm tih kan hriatloh avangin kan haider lui zawk thin a ni.

Chuvang chuan mithiam ni tura in zirchhuahna kawngah hian chung ang mamawhtute thleng phak in ni tur a ni. I thiltih hmangin anmahniah danglamna nasa tak i thlen thei a ni. A dawngtu ngei ka nih tak avangin tuemaw nangmahni ngaihsak deuhtu tena in nun an kaihhruai theih dan hi ka hria a ni. Keimahah pawh danglamna nasa tak a thlen a ni. Chumi kawngah chuan thil tam tak ka tawng a, chumi avang chuan vawiinah pawh in hnenah thu ka sawi thei a ni.

A hmawrbawk nan Tuesday with Morris tih lehkhabu ami thu hi ka’n la chhuak teh ang, thenkhat chuan in chhiar tawh mai thei e. Mi tupawh hian an la thi dawn tih an hria; mi zawng zawngin kan hre vek. Mahse tumah hian kan awih ngai lo a ni, awih ila chu thil danglam tak kan ti ngei ang. Thihna ka hmachhawn lai hian thil engkim ka ngaihtuah lova, enge pawimawh tih ka ngaihtuah hmasa zawk thin. Thil mak tak mai chu vawi tam tak chu thihna awmzia kan zir lai chauh hian nundan awmzia hi kan zir thin. He thu hi tukin atan chuan a danglam viau ang tih ka hria, mahse thudik a ni. Keimah ngeiin ka tawng mek a ni.

Tunlai nundan hian in nunah thuneihtir suh u. I awmdan turah media leh midang thusawi kaihhruainain awm hek suh. Chung thil chu ka chungah a thleng a ni. Heng thil hian hlimna min pe thei niah ka ngai a, hetiang hian hun ka lo hmang tawh thin. Nangmahni nun in hman dan tur chu nangmahnin uluk takin in ngaihtuah fel turah ka ngai. Midang te thusawi a innghat lovin engtin nge nangmah i inenkawl ang a midangte  nunah eng ang danglamna nge i thlen sak ang tih ngaihtuah rawh. A chhan chu hlimna tak tak hi nangmah i inhaivur atangin a awm lo. A awm emaw ka lo ti thin a, mahse a lo awm lo.

Thil pawimawh berah chuan hlimna tak tak chu Pathian hriatna atangin a awm ka ring. Pathian hriatna satliah nilo – Ka sawi awmzia chu Bible i chhiar a, Pathian i hria – mahse mimal taka Pathian hriatna hi a ni; amah nena inkungkaihna thuk tak neih. Hei hi thil pawimawh ber a ni. Hei hi ka zirchhuah a ni.

Ka nun hi belh leh thei dawn ila chu kan nun atana thil pawimawh tur kan thlan hma poh leh a that ka ring. Keimah ang hi ni suh u – kawng dang a awm tawh lo. Kawng harsa tak chu ka zir mek a ni. Pathian hnenah hun remchang min pek avanga lawmthu hrilh turin ka lo kir leh ta a ni. A chhan chu ka hun kal tawhah khan car accident lian tham vawi 3 ka tawk a, mahse ka chuanna car a chhe vek chungin damin ka chhuak thei a. Khatah khan hun remchang nei lo ila, ka thih hnua ka kalna tur ka hre lo! Baptisma chu ka chang tawh naa mahse rual pawlna chikhat mai a ni. Mahse a nihna takah chuan he ka chunga thil thleng hian Pathian hnena kir lehna hun remchang min pe a ni.

Thil thenkhat ka zirchhuah te chu:

Pakhatnaah chuan I thinlung zawng zawngin Lalpa i Pathian ring rawh, hei hi a pawimawh hle a ni.

Pahnihnaah chuan nangmah chauh ni lovin midangte hmangaih la an rawng bawlsak rawh.

Hausak leh sum ngah hi a sualna a awm lo. Hei hi a dik ngei ka ring, a chhan chu Pathian malsawmna vang a ni. Mi thenkhat chu hausaknain malsawm an ni a, mahse buaina awm ta chu tam tak chuan he malsawmna hi kan hmang thiamlo a ni. Kan neih tam leh kan mamawh a tam a. Ka lo kaltlang ve vek tawh a, sum kan khawl hnem poh leh sum hailuhna kan mamawh tam a, hausakna hi kan pathian biak tak tak a ni. Pathian biak aiin hausakna kan bia a. Hei hi mihring dan a ni a, hemi atanga talchhuah hi a har em em a ni.

Mithiam kan ni a, mimala sumdawnna kan kalpuiin kan hausakna tihpun kan duh a, hei hi pumpelh theihloh a ni. Chumiah chuan ka sawi duh chu, i hausakna i belhchhahna hun remchang a lo la thleng ang, chutih hunah chuan heng zawng zawng hi kan ta a ni lo tih hrereng ang che. Heng thil hi kan ta tak tak a nilo. Heng hi anihna takah chuan Pathian min pek a ni. Keimahni inhaivur ai chuan a ram leh a felna zawn hmasak hi a pawimawh a ni.

Engpawhni sela heng hi ka kaltlang vek tawhin ka hria a, chuvang chuan Pathian tellova hausakna hi engmahlo mai a ni. Hausakna i zawn a, i dinhmun i siamchhoh zelna kawngah pawh Pathian hausakna nena i inthunzawm hi a tul a ni.

| He thu hi ka thiam ang tawkin ka’n let ve a duhthu a samlo hle ang tih ka hria. Mithiam zawk te chuan hei aia tawngkam nalh leh mawihnai zawkin an let thei ang tih ka hria, mahse ka rilru ah he testimony hian thu a sawi nasat em avang leh min turtu a nat em avangin midang nghak lovin kan let ve ta rawih mai a ni. He thu hi Jan 19, 2012-a a sawi a ni a, mahse Nov 24 2011-a a thusawi thenkhat ami nen chhiartute tan a ngaihnawm zawk nan siamrem a ni|

-          Laldinpuia