Tuihna humhalh a tul e


 Kan sawrkar hian tunlai hian tuihna humhalh chungchang hi a buaipui teh fo mai a, a bik takin PHE Department lam hian an bei nasa hle a, Mizoramah te chuan enge maw a tul tehchiam na le? Thing leh Mau a tha a, ruahtui lah kan dawng tha, kumin phei chu ruahtui a tam lutuk hian min tibuai lo chauh zawk anih hi… ka lo ti rilru mai mai thin a. Hemi avang hian sawrkar ina tuihna humhalh a bei chiam pawh hi engah vak ka lo ngai lova, sawrkar hian khua leh tui enkawlna kawnga a tih tur tawk a ti ni lek fangah ka lo ngaihsak mai a. A  pawimawhna ngaihtuah nachang ka hrelo piah lamah ngaihtuah a tul tihna ka nei ngailo.

            India ram president te pawh lo ni tawh mi ropui leh ngaihsanawm tak mai APJ Abdul Kalam-a’n nakina huna India ram leh khawvel lo awm dan tur a thlir lawk te zinga pakhat, “Lehkhathawn kum 2070 kuma ziah” tih hi ka chhiar fuh hlauh mai a, he lehkhathawn ka chhiar zo chiah chu ka tim sung sung mai! Ka chhiar nawn leh thin a, ka hlau thawng ru tlat mai. Khawvel ina nakin huna harsatna kan la tawh tur a bik takin tui harsatna chungchang a tarlan hian min tihlauthawng a, tui ka in dawn apiangin ka la hrechhuak lehnghal!


            He lehkhathawn hian ka rilru chhungril a fan chhuak a min hneh ngang mai. Tun atanga kum engemawti a ral leh hunah chuan thangthar te tan he khawvel hi hreawm tak, chenna tlakloh a la ni dawn tih a sawi hian tuna khawvel nun hmang mek teah hian chona nasa tak min siamin ka hria a, India ram mipui zawng zawng hian he lehkhathawn hi chhiar vek thei ila ka duh hle mai.

            India ramah hian lui lian tak tak a awm a, heng lui lian te hi a kam a chengvel tan eizawnna tha tak siamsaktu a ni a, kawng engkimah kan chhawr em em a ni. Heng kan lui neih that ho zawng zawng hi Himalaya tlang lam atanga rawn luang vek a ni a, Himalaya tlang vur tuiin a siam te an ni hlawm. Amaherawhchu United Nations Climate Report in a tarlan dan chuan heng kan lui neih that ho Ganges, Indus, Brahmaputra etc te hi kum 2035 a lo thlen meuh chuan boruak lum zel avangin an la kang vek dawn a ni tih an tarlang a. Kum 2350 a lo thleng meuh chuan Bangladesh, Assam leh West Bengal vela heng lui lian avanga harsatna tawk thin te chuan khawkheng avanga harsatna an hmachhawn ve thung tawh dawn a ni.

            Tuihna humhalh hi engtiang takin nge a tul a a pawimawh tih hi chu helam kawnga mithiam ten sawi tur tam tak an hre ngei ang. Mahse a mipui nawlpuiin a mawl mang taka kan lo hriat ve leh hmuh ve atang ringawt pawh hian tui harsatna hi kan vengchhung leh khawtlangah ngei pawh a kum a telin kan hmu mek zel anih hi. Sawrkar ina mipui te hnena tui in tur a pek hma kha chuan tuikhur hi kan tuitlan ber a ni thin a, khang hunlai khan tuikhur a tui tin 4 lek chawi tur pawhin nileng hna thulh a ngai thin. Khatih hunlai kha kum 10 kalta emaw lek a ni. Tunah hian khawpuiah phei chuan chhungkaw tin deuhthaw hian tui connection kan nei ta a, heti chung hian a kar lakah tuikhur tui rin tur pawhin duhkhawp a awm ta meuh lo. PHE Tui Connection te hi awmlo ta se chu mipuite hi kan buai ngawt ang le. Kan chhehvel maiah pawh tunhma kum 10 vela lui lian tak tak ni thin tunhnaia kangchat lek lek ta sawitur a awm teuh mai, tin ruahtui lah hi a kum a telin a mumal lo chho zel bawk nen. Kan hmuhve phak maiah pawh heti khawpa tui hna a kang chaka a danglam chak anih chuan thangthar lo la awm lehzel tur te tan phei chuan nun khawchhuah a har ngawt ang le!
            Mihring leh nunna nei reng reng hi tui tel lovin kan nung theilo, chuvang chuan tui hi a pawimawh em em a ni. Engtiang chiaha pawimawh leh tangkai nge a ni tih mithiam te chhut dan atangin tlemte i lo tarlang teh ang:
·         Khawvel hmun thuma thena hmun hnih lai hi tui a ni a, mahse khawvela tui tam zawk hi chu tui bawlhhlawh a ni. Khawvel a tui awm zawng zawng 2.5% chauh hi tui thianghlim a ni. Khawvel a tui awm zawng zawng hi Jug ah hian khung leng vek ta ila, chuta tang chuan tui thianghlim in tlak chu thirfian te 1 chauh a awm ang.
·         Tunah hian khawvelah hian mihring tluklehdingawn 2 zet te hi tui thianghlim in tur nei lovin an awm mek a ni.
·         Tui thianghlim intur an hmuhloh avangin kumtin mi maktaduai 4 thi ziah anga chhut a ni. Nitin Third World Countries a naupang kum 5 hnuailam mi 10,000 te chu tui thianghlim en tur an neihloh avanga kaihhnawih natnain an thi thin bawk.
·         Inbual leh insuk nan, khawsak rel nan leh intihfaina atana mi pakhat ina ni khata kan tui mamawh zat hi chawh rualin litre 50 vel a chhut a ni a, chutih lai chuan khawvel a mihring tluklehdingawn 1 te chuan ni khatah tui litre 6 pawh hman tur an nei lo.
·         Khawvel a tui kan hman zawng zawng 70% hi agriculture kaihhnawiha hman a ni a, a ang 22% hi industry lam atana hman a ni. Kumtin tui thianghlim a lo tlem zel avang hian agriculture lama thlai kan tharchhuah te pawh hi a kum a telin a hniam tawlh tawlh a ni.
·         Mihring te hi chaw tello hian thla khat chuang pawh kan dam thei a, mahse tui tello erawh hi chuan kar khat bak a dam theih loh.

Heng kan tarlan takte hi a tlangpui chauh a ni a, heng bak hi tui tangkaina leh a pawimawhna hi tam tak a la awm. Khing point tlemte atang ringawt pawh hian tuithianghlim pawimawhzia leh tangkai zia chu kan hre awm e. Mihring nunna kawng engkim atana pawimawh tlat a ni. Hetiang anih avang hian tui thianghlim kan hman tur lo vang chho ta zel leh sik leh sa inthlak avanga kan hmalam hun lokal zel tura harsatna hrang hrang inchherchhuan awm mek hi tun atanga kan do a, theihtawp kan chhuah kan tuihna te hi kan humhalh a tul ta hle a ni.

Chuvang chuan nakin lawka mihausa leh rethei tena angkhat renga harsatna kan tawh tur chiang sa awm hi tuna tang hian hre lawk ila, hemi dang thei tur hian theihtawp kan chhuah a ngai tak meuh meuh a ni. Mizoram chu kan vannei a, ramngaw tha tak kan nei a, heng kan rammaw te hi kan luitui min siamsaktute an ni tih hrereng ila, nakin lawka tui thianghlim in tura harsatna kan tawh loh nan humhalh ila ramngaw dang i siambelh sauh sauh zawk ang u. A bik takin hemi chungchang hi a hmala hmasatu leh a tuartu ber thingtlang lama kuthnathawktute lamah kan hrilhhriat zual a tul khawp mai. Zo tui thianghlim tak min petu kan luitui te hi a kangchah mai koh nan luitui hnar kan ramngaw te hi theihtawpin humhalh ila, hemi atana sawrkarin dan a siam hi mipui ten tha takin zawm ila, he kan ram neih chhun hi nakinah kan thlah thangthar lo la awm lehzel tur tena ‘Kan Zotlang rammuan’ an la tih zel theih nan kan tuihna te hi theihtawpin i humhalh zel ang u.

-          Laldinpuia, Serchhip | dinpuia@yahoo.com
Tuihna humhalh a tul e Reviewed by Laldinpuia on October 24, 2012 Rating: 5

No comments:

Contact Form

Name

Email *

Message *

Powered by Blogger.